Εισαγωγή
Στις αρχές Φεβρουαρίου, το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ανάρτησε τις Εκθέσεις Στατιστικών για το Άσυλο και τη Μετανάστευση για τον Δεκέμβριο του 2024. Στο παρόν σημείωμα το Μεσογειακό Κέντρο Πολιτικών Μετανάστευσης και Ασύλου (MedMA) παρουσιάζει τα βασικά συμπεράσματα και τις κύριες τάσεις που προκύπτουν από τις εκθέσεις αυτές, παραθέτοντας και άλλες δημόσια διαθέσιμες πηγές δεδομένων όπου κρίνεται απαραίτητο (Eurostat, Ελληνική Στατιστική Αρχή, Ελληνικό Κοινοβούλιο). Το σημείωμα χωρίζεται σε δύο μέρη: 1) Διεθνής Προστασία και 2) Μετανάστευση. Το παρόν σημείωμα έχει σκοπό να ενημερώσει τόσο τους εμπλεκόμενους φορείς όσο και το ευρύτερο κοινό σχετικά με τις μεταναστευτικές τάσεις καθώς και τις επιπτώσεις των σχετικών πολιτικών στην Ελλάδα. Το Μεσογειακό Κέντρο επιδιώκει με αυτόν τον τρόπο να συμβάλει στο δημόσιο διάλογο και να ενισχύσει την κατανόηση των δυναμικών και τις επιπτώσεις των σχεδιαζόμενων πολιτικών στον τομέα της μετανάστευσης.
Διεθνής Προστασία
Αφίξεις
Η ετήσια έκθεση για τη Διεθνή Προστασία παρουσιάζει δύο κατηγορίες παράτυπων αφίξεων: α) τις αφίξεις μέσω της Ανατολικής Μεσογείου (από την Τουρκία) και β) τις αφίξεις μέσω της Κεντρικής Μεσογείου (από τη Βόρεια Αφρική). Μέχρι το τέλος του 2024,48,479 αφίξεις σημειώθηκαν στα νησιά, ενώ 7.587 στον Έβρο. Το ίδιο διάστημα, 5.987 άτομα αφίχθηκαν στην Ελλάδα μέσω του Κεντρικού Μεσογειακού διαδρόμου. Για μια καλύτερη κατανόηση αυτών των κινήσεων, μπορείτε να συμβουλευτείτε τον παρακάτω χάρτη.
Κατά τη διάρκεια του έτους, 36.461 άτομα μεταφέρθηκαν από τα 5 νησιά όπου λειτουργούν Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (Κ.Ε.Δ) στην ενδοχώρα. Η αιτιολογία γι’ αυτές τις μεταφορές δεν αναφέρεται στην έκθεση. Πιθανολογείται ότι οι μεταφορές αυτές περιλαμβάνουν τα 5.761 ευάλωτα άτομα που καταγράφηκαν στη διάρκεια των πρώτων εννέα μηνών του 2024. Το τέλος του 2024 ο συνολικός αριθμός των αιτούντων άσυλο, οι οποίοι διαμένουν σε Κ.Ε.Δ., ανέρχεται στους 12.407. Για πληρέστερη κατανόηση της συσχέτισης μεταξύ αφίξεων, χωρητικότητας Κ.Ε.Δ. και μεταφορών μπορείτε να μελετήσετε το παρακάτω διαδραστικό διάγραμμα.
Αιτήσεις για Διεθνή Προστασία
Ως το τέλος του 2024, οι αιτήσεις για διεθνή προστασία έφτασαν τις 73.687, το υψηλότερο νούμερο από το 2019, όπως φαίνεται εδώ. Η Συρία και το Αφγανιστάν συνεχίζουν να είναι οι κύριες εθνικότητες. Παρατηρείται επίσης μια σημαντική αύξηση στις αιτήσεις από υπηκόους Αιγύπτου, σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.
Για μια ανάλυση της γεωγραφικής κατανομής των αιτούντων άσυλο που διαμένουν σε κρατικές δομές υποδοχής και προσωρινής στέγασης, μπορείτε να πατήσετε εδώ. Για μια πιο λεπτομερή εικόνα των εθνικοτήτων των αιτούντων άσυλο από το 2013 μπορείτε να επισκεφθείτε το διαδραστικό διάγραμμα του MedMA, το οποίο βασίζεται στα δεδομένα της Eurostat.
Αποφάσεις επί των Αιτήσεων για Διεθνή Προστασία
Όπως φαίνεται παρακάτω, το 2024, οι αποφάσεις επί των αιτήσεων για Διεθνή Προστασία διακυμάνθηκαν σημαντικά. Στον Ά βαθμό, σε 39.271 (51%) των αιτήσεων χορηγήθηκε καθεστώς πρόσφυγα, ενώ σε 296 χορηγήθηκε Επικουρική Προστασία. 10.550 αιτήσεις απορρίφθηκαν επί της ουσίας,ως αβάσιμες. Επιπλέον, 7.330 αιτήσεις απορρίφθηκαν ως Απαράδεκτες, δηλαδή δεν εξετάστηκαν επί της ουσίας. 19.945 αιτήσεις (26%) ανακλήθηκαν ή αρχειοθετήθηκαν. Με βάση τη μεθοδολογία που υιοθετεί το MedMA (βλ. εδώ), προσφυγικό καθεστώς χορηγήθηκε στο 78% των 39.567 αιτούντων, των οποίων το αίτημα εξετάστηκε επί της ουσίας, ενώ στο 1% των αιτούντων χορηγήθηκε επικουρική προστασία. Στο Β’ βαθμό, στο 4% των υποθέσεων χορηγήθηκε προσφυγικό καθεστώς. Για μια πιο πλήρη εικόνα των θετικών αποφάσεων κατά τα τελευταία χρόνια, μπορείτε επίσης να διαβάσετε την παρουσίαση του MedMA.
Ασυνόδευτοι Ανήλικοι
Το 2024, 5,3% επί του συνόλου των αιτήσεων για διεθνή προστασία υποβλήθηκαν από ασυνόδευτους ανήλικους, ένα ποσοστό σταθερό κατά τα προηγούμενα χρόνια, σύμφωνα με αυτό το διάγραμμα βάσει στοιχείων της Eurostat.
Από το σύνολο των θετικών αποφάσεων επί αιτημάτων διεθνούς προστασίας που εκδόθηκαν το έτος 2024, το 3% αφορά σε υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων. Η αναλογία αυτή μεταξύ του συνόλου των θετικών αποφάσεων στο σύνολό τους και των θετικών αποφάσεων που αφορούν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων απαντάται γενικώς σε όλες τις εθνικότητες σύμφωνα με τα στοιχεία της EUROSTAT. Σημαντική διαφοροποίηση ως προς το ποσοστό αυτό παρατηρείται στην περίπτωση της Σομαλίας. Επί του συνόλου των θετικών αποφάσεων επί αιτημάτων διεθνούς προστασίας Σομαλών υπηκόων το 27% αφορά σε υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων (250 θετικές αποφάσεις αφορούν ασυνόδευτους ανήλικους επί συνόλου 924 θετικών αποφάσεων.
Δικαιούχοι Προστασίας
Ο αριθμός των δικαιούχων διεθνούς προστασίας, στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια διαμονής, έχει αυξηθεί περίπου κατά 30.000 σε σχέση με το 2023, φτάνοντας στους 83.895 στο σύνολο. Ο αριθμός των δικαιούχων προσωρινής προστασίας έχει αυξηθεί περίπου κατά 8.000 (32.572 το έτος 2024 συγκριτικά με 26.848 του 2023).
Η κατανομή εθνικοτήτων παραμένει ίδια, με τους υπηκόους Ουκρανίας να συνεχίζουν να αντιπροσωπεύουν τη συντριπτική πλειοψηφία του συνόλου, σύμφωνα με τη Eurostat.
Νόμιμη Μετανάστευση
Άδειες Διαμονής
Στον τομέα της Νόμιμης Μετανάστευσης, η Έκθεση παραθέτει τον αριθμό των Άδειών Διαμονής σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της Eurostat. Στο τέλος του 2024, ο συνολικός αριθμός των ισχυουσών Αδειών Διαμονής είχε αυξηθεί κατα 30.000 σε σύγκριση με το 2023, μια αύξηση αντίστοιχη με την αύξηση έκδοσης αδειών διαμονής για απασχόληση, καθώς ο αριθμός αδειών διαμονής που σχετίζεται με την απασχόληση έφτασε τις 119.517, από τις 94.368 το 2023. Επιπλέον, 287.397 αιτήσεις έχουν υποβληθεί και εκκρεμεί η έκδοση της άδειας. Σύμφωνα με το άρ.10 του Ν.5038/2023, ως προς τις υποθέσεις που εκκρεμούν, οι αιτούντες έχουν προσωρινή άδεια διαμονής και προσωρινή πρόσβαση στα δικαιώματα που παρέχονται στους κατόχους άδειας διαμονής.
Η κύρια υπηκοότητα αδειούχων διαμονής είναι η Αλβανική, με σημαντική διαφορά από την δεύτερη που είναι η Κινεζική.
Για μια λεπτομερή εικόνα των υπηκοοτήτων κατα την τελευταία δεκαετία επισκεφτείτε το διαδραστικό διάγραμμα του MedMΑ.
Τέλος, το Υπουργείο παρέχει επισκόπηση της γεωγραφικής κατανομής των μεταναστών στην Ελλάδα δείχνοντας τον αριθμό των αιτήσεων που υποβλήθηκαν και εξετάστηκαν ανά περιοχή τα τελευταία επτά χρόνια (2017-2024). Ωστόσο οι αριθμοί αυτοί αναπαριστούν το σύνολο των αδειών που εκδόθηκαν ανά περιοχή τα τελευταία 7 χρόνια. Ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατές αναγωγές σε σχέση με τον πραγματικό τόπο διαμονής των αδειούχων και άρα την κατανομή τους ανά την επικράτεια σήμερα.
Επενδυτές (Golden Visa)
Η Μόνιμη Άδεια Διαμονής Επενδυτή (Golden Visa) όπως προβλέπεται στο άρθρο 100 του Ν. 5038/2023, υπάγεται στην κατηγορία “Άλλοι” των αδειών διαμονής στην Ελλάδα. Με την άδεια αυτή χορηγείται δικαίωμα πενταετούς νόμιμης διαμονής, με δυνατότητα ανανέωσης, σε πολίτες τρίτων χωρών οι οποίοι επενδύουν σε ακίνητη περιουσία. Οι επενδυτές δύνανται να μισθώσουν την ακίνητη περιουσία τους και να επεκτείνουν τα δικαιώματα διαμονής σε μέλη της οικογενείας τους. Το πρόγραμμα επηρεάζει την Ελληνική αγορά ακινήτων, συγκεκριμένα σε αστικές, υψηλής ζήτησης περιοχές. Για το λόγο αυτό, από τον Σεπτέμβριο του 2024, το ελάχιστο όριο επενδύσεων αυξήθηκε από 250.000 στα €800.000 σε περιοχές υψηλής ζήτησης (Αττική, Θεσσαλονίκη, Μύκονος, Σαντορίνη και μεγαλύτερα νησιά) και στα €400.000 σε άλλες περιοχές, με περιορισμό στην αγορά ενός μόνο ακινήτου.
Η ανάλυση των αρχικών αδειών διαμονής που εκδόθηκαν στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος δείχνει μια σταθερή αύξηση της ξένης ιδιοκτησίας ακινήτων στην Ελλάδα. Οι κυρίαρχες εθνικότητες επενδυτών περιλαμβάνουν την Κίνα, την Τουρκία, τη Ρωσία και χώρες της Μέσης Ανατολής.
Χόρηγηση Ειδικής Άδειας Διαμονής για Εργασία
Βάσει του άρθρου 193 του Ν. 5078/2023, δόθηκε η δυνατότητα χορήγησης άδειας διαμονής, υπό όρους, σε παράτυπους μετανάστες που διέμεναν στη χώρα για 3 έτη. Αυτή η ρύθμιση επιδιώκει να εντάξει τους παράτυπους μετανάστες στην οικονομία σε μια προσπάθεια άρσης των προβλημάτων που προκύπτουν από την έλλειψη εργατικού δυναμικού.
Τα δημοσιευμένα στοιχεία από την εφαρμογή αυτού του προγράμματος μας επιτρέπουν για πρώτη φορά τον προσδιορισμό της τάξης μεγέθους του αριθμού των παράτυπων μεταναστών στην Ελλάδα.
Το 2024, 43.625 πολίτες τρίτων χωρών υπέβαλαν αίτηση για την ειδική άδεια διαμονής στην Ελλάδα. Από αυτούς, στους 9.224 (21% των αιτούντων) έχει χορηγηθεί η άδεια διαμονής τους. 27.118 αιτούντες (62% του συνόλου των αιτούντων) έχουν λάβει μια βεβαίωση κατάθεσης αιτήματος, το οποίο τους εξασφαλίζει νόμιμη διαμονή και εργασία στην Ελλάδα για το διάστημα που αναμένουν την τελική απόφαση επί της αίτησής τους. 16.027 υποθέσεις εκκρεμούν ως προς την τελική έγκριση άδειας (πρόκειται περί αιτούντων οι οποίοι έχουν βεβαίωση κατάθεσης αιτήματος και αναμένουν την έκδοση της άδειας διαμονής). Τέλος, 16.507 αιτήσεις (38% του συνόλου των αιτήσεων) εκκρεμούν ως προς την έγκριση της βεβαίωσης κατάθεσης αιτήματος και συνεπώς δεν έχουν αποκτήσει νόμιμο καθεστώς διαμονής ακόμα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα προβλεπόταν ήδη μια διαδικασία νομιμοποίησης των παράτυπων μεταναστών οι οποίοι διέμεναν στη χώρα για τουλάχιστον επτά χρόνια, (άρθρο 134, παρ. 5 του Ν.5038/2023). Αν και η έκθεση του Υπουργείου δεν περιλαμβάνει πληροφορίες για τη συγκεκριμένη διαδικασία, τα στατιστικά στοιχεία που προέκυψαν μέσω του Κοινοβουλευτικού Ελέγχου – συγκεκριμένα από την απάντηση του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου σε κοινοβουλευτική ερώτηση του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής – δείχνουν ότι έως τις 30 Νοεμβρίου 2024, 23.402 άτομα έχουν τακτοποιηθεί μέσω αυτής της διαδικασίας, ενώ εκκρεμούν ακόμη 13.793 αιτήσεις.
Συμπεράσματα
Ένας θεμελιώδης παράγοντας για την κατανόηση του μεταναστευτικού προφίλ και της πληθυσμιακής δυναμικής μιας χώρας, είναι ο συνολικός αριθμός των διαμενόντων αλλοδαπών σε αυτή. Όσον αφορά την Ελλάδα, αυτός ο αριθμός περιλαμβάνει πολίτες Ε.Ε., ομογενείς οι οποίοι δεν έχουν ακόμη πολιτογραφηθεί, πολίτες τρίτων χωρών οι οποίοι εργάζονται, σπουδάζουν ή γεννήθηκαν στη χώρα, δικαιούχους προστασίας (διεθνούς, επικουρικής, ή προσωρινής), αιτούντες άσυλο και παράτυπους μετανάστες, ανεξαρτήτως αν είναι υπό κράτηση ή όχι.
Ο συνολικός αριθμός των δυο τελευταίων κατηγοριών (αιτούντων άσυλο και παράτυπων μεταναστών) στην Ελλάδα δεν αναφέρεται στις ετήσιες Εκθέσεις Στατιστικών του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Επομένως, με τα διαθέσιμα στοιχεία εκτιμάται ότι στο τέλος του 2024 ο αριθμός των μόνιμων κατοίκων χωρίς ελληνική ιθαγένεια ανήλθε στους 870.659.
Σχόλιο: Η δημόσια, προσβάσιμη και ολοκληρωμένη καταγραφή όλων των κατηγοριών μη Ελλήνων κατοίκων —συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων άσυλο, των προσφύγων και των παράτυπων μεταναστών— είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική αξιολόγηση πολιτικών και την τροφοδότηση του δημόσιου διαλόγου. Η αυξημένη διαφάνεια στη συλλογή και αναφορά δεδομένων θα υποστηρίξει τη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων και θα ενισχύσει έναν πιο εποικοδομητικό διάλογο για τη μετανάστευση και τον αντίκτυπο της στην ελληνική κοινωνία.
Τάσεις στον τομέα του Ασύλου και της Προστασίας
Παράτυπες Αφίξεις: Το 2024, 56.066 άτομα έφτασαν άτυπα μέσω του Ανατολικού Μεσογειακού Διαδρόμου (νησιά του Αιγαίου και Έβρος), σημειώνοντας αύξηση 10.000 ατόμων σε σύγκριση με το 2023. Επιπλέον, καταγράφηκαν 5.987 αφίξεις μέσω του Κεντρικού Μεσογειακού Διαδρόμου.
Σχόλιο: Καθώς τα μεταναστευτικά σχήματα εξελίσσονται, ένα πιο ευέλικτο και επαρκώς χρηματοδοτούμενο σύστημα Υποδοχής, μπορεί να διασφαλίσει τη διαμόρφωση αξιοπρεπών συνθηκών.
Αιτήσεις Ασύλου: Οι αιτήσεις για διεθνή προστασία έφτασαν τις 73.687, τον υψηλότερο αριθμό από το 2019, με τη Συρία και το Αφγανιστάν να παραμένουν οι πρώτες σε αριθμό αιτήσεων υπηκοότητες. Παρατηρήθηκε επίσης, μια σημαντική αύξηση στις αιτήσεις Αιγύπτιων υπηκόων. Οι αιτήσεις που καταθέτουν ασυνόδευτοι ανήλικοι συνιστούν το 5,3% του συνόλου των αιτήσεων ασύλου, με το 3% του συνόλου των θετικών αποφάσεων να αφορούν στους ασυνόδευτους ανήλικους. Ιδίως ως προς τους αιτούντες με υπηκοότητα Σομαλίας, το 27% των θετικών αποφάσεων αφορούν υποθέσεις ασυνόδευτων ανηλίκων.
Σχόλιο: Η συνεχιζόμενη αύξηση αιτήσεων αναδεικνύει την αναγκαιότητα για μακροχρόνιο σχεδιασμό και επένδυση πόρων στη διαδικασία ασύλου, ώστε να διασφαλιστεί το δικαίωμα σε μια δίκαιη και έγκαιρη αξιολόγηση αιτήσεων.
Δικαιούχοι Προστασίας: Ο αριθμός ατόμων με καθεστώς διεθνούς προστασίας, αυξήθηκε κατά 30.000, φτάνοντας έτσι τους 83.895 ενώ οι δικαιούχοι προσωρινής προστασίας (κυρίως Ουκρανοί) έφτασαν τους 32.572.
Σχόλιο: Καθώς περισσότεροι άνθρωποι μεταβαίνουν από την ιδιότητα του αιτούντος άσυλο σε προστατευόμενο καθεστώς, θα χρειαστεί ένα βελτιωμένο πλαίσιο ένταξης για να στηριχθεί η κοινωνική συνοχή και η οικονομική συμμετοχή μακροπρόθεσμα.
Νόμιμη Μετανάστευση και Άδειες Διαμονής
Άδειες Διαμονής: Ο αριθμός των ισχυουσών αδειών διαμονής αυξήθηκε κατά περίπου 30.000 σε σύγκριση με το 2023, πρωταρχικώς λόγω των αδειών διαμονής που εκδόθηκαν για λόγους απασχόλησης οι οποίες έφτασαν τις 119.517 το 2024 (από τις 94.368 το 2023). Επιπλέον 287.397 αιτήσεις αδειών διαμονής εκκρεμούν ακόμα, το οποίο σημαίνει ότι μια σημαντική μερίδα κατοίκων χωρίς ελληνική ιθαγένεια παραμένει σε προσωρινό νομικό καθεστώς.
Σχόλιο: Η αυξανόμενη ανάγκη για εργαζόμενους μετανάστες δίνει την ευκαιρία να αναπτυχθούν πιο δομημένες πολιτικές για την απασχόληση μεταναστών που θα στηρίζουν την οικονομική ανάπτυξη, θα διασφαλίζουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και θα προστατεύουν τα δικαιώματά τους. Επίσης, για να επιτευχθεί ο σκοπός αυτός είναι αναγκαία μια επένδυση στην αποτελεσματική διαχείριση της διαδικασίας διεκπεραίωσης των αδειών διαμονής .
Επενδυτές: Η ξένη ιδιοκτησία ακινήτων στην Ελλάδα έχει αυξηθεί μέσω του προγράμματος Golden Visa. Το πρόγραμμα συνεχίζει να προσελκύει ισχυρούς επενδυτές από την Κίνα, την Τουρκία, τη Ρωσία και τις χώρες της Μέσης Ανατολής, με αποτέλεσμα την αυξανόμενη συμμετοχή ξένων στην ιδιοκτησία ακινήτων στις κύριες αγορές ακινήτων.
Σχόλιο: Η επέκταση της ξένης ιδιοκτησίας ακινήτων επηρεάζει την αγορά κατοικίας, τις αξίες των ακινήτων και τις τοπικές οικονομικές συνθήκες. Η αύξηση στα απαιτούμενα κριτήρια των επενδύσεων αναμένεται να αλλάξει τη ζήτηση γεωγραφικά, ενδεχομένως στρέφοντας την επένδυση σε λιγότερο κορεσμένες αγορές.
Πρόγραμμα Ρύθμισης Διαμονής Παράτυπων Μεταναστών: Στο σύνολο 43.625 πολίτες τρίτων χωρών υπέβαλαν αιτήσεις για ειδική άδεια παραμονής σύμφωνα με το νέο πρόγραμμα ρύθμισης της διαμονής τους που έχει στόχο την αντιμετώπιση των ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε καίριους τομείς.
Σχόλιο: Ο υψηλός αριθμός αιτούντων επιβεβαιώνει την πρακτική αναγκαιότητα αντίστοιχων πολιτικών ρύθμισης για τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Εξασφαλίζοντας αποτελεσματική διαχείριση και ανοιχτή πρόσβαση στην επί μακρόν διαμονή θα μεγιστοποιηθούν τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη αυτής της πρωτοβουλίας.
Προτάσεις για Ενίσχυση της Παρακολούθησης Πολιτικής
Οι ακόλουθες προτάσεις απευθύνονται στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, όπως και σε άλλες αρμόδιες κυβερνητικές υπηρεσίες που ασχολούνται με την διαχείριση στατιστικών δεδομένων για τη μετανάστευση.
- Βελτίωση Στατιστικών Ασύλου: Διασφάλιση ότι τα στατιστικά του ασύλου περιλαμβάνουν όλους τους αιτούντες ασύλου (συμπεριλαμβανομένων όσων διαμένουν εκτός Δομών του Υπουργείου και ασυνόδευτους ανήλικους), ώστε να υπάρχει μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των τάσεων.
- Εμπλουτισμός της στατιστικής απεικόνισης των Αδειών Διαμονής: Να παρέχονται λεπτομερή στοιχεία για τις άδειες διαμονής ανά κατηγορία, εθνικότητα και περιοχή ώστε να βελτιωθεί ο σχεδιασμός πολιτικής και η ταχύτητα απόκρισης.
- Επέκταση της Συλλογής Στοιχείων σχετικά με τη χόρηγηση Ειδικής Άδειας Διαμονής για Εργασία. Να δημοσιεύονται λεπτομερή στατιστικά αιτούντων του προγράμματος Ρύθμισης ανά εθνικότητα, γένος, και τομέα απασχόλησης ώστε να εκτιμώνται οι σχετικές τάσεις.